«Είδα ένα παράξενο όνειρο χτες βράδυ», ξεκίνησε να λέει στην τελευταία συνεδρία μας η Άννα*. «Ήμουν σε ένα μεγάλο σπίτι, που δεν ήταν το δικό μου, μαζί με τη μητέρα μου. Το υπόγειο είχε πλημμυρίσει και προσπαθούσαμε να βρούμε τι θα κάνουμε.»
«Τι συναίσθημα είχες, όταν ξύπνησες;» τη ρώτησα.
«Είχα μια αίσθηση αγωνίας», απαντάει. «Τι πιστεύεις ότι σημαίνει;»
Καθώς σκεφτόμουν το όνειρο της Άννας, ένιωσα το συναίσθημα του ενθουσιασμού να με πλημμυρίζει. Μου αρέσει να δουλεύω θεραπευτικά με τα όνειρα που φέρνουν οι θεραπευόμενοι. Αντίθετα από τις ερμηνείες που δίνουν οι ονειροκρίτες, όπου ένα πράγμα σημαίνει ένα άλλο πράγμα και λειτουργούν προφητικά, τα όνειρα στην ψυχοθεραπεία έχουν ποικίλλα επίπεδα και προσεγγίζονται από διάφορες πλευρές. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, τα όνειρα αποτέλούν «τη βασιλική οδό για το ασυνείδητο». Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι τα όνειρα έχουν την ικανότητα να μεταφέρουν μηνύματα από το ασυνείδητο, που το συνειδητό μέρος του μυαλού μας δεν έχει ακόμα αποκωδικοποιήσει.
Στη θεραπευτική διαδικασία εξηγώ στους θεραπευόμενους ότι προσεγγίζω τα όνειρα ως αφηγήσεις, που έχουν ως στόχο να οργανώσουν και να νοηματοδοτήσουν τις εμπειρίες του ατόμου που ονειρεύεται. Κάθε πρόσωπο στο όνειρο είναι ταυτόχρονα πρωταγωνιστής της ιστορίας και κομμάτι του εαυτού του ατόμου. Αν αντιληφθούμε το ρόλο που διαδραματίζει κάθε πρόσωπο στην ιστορία, θα πάρουμε χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που λειτουργεί το άτομο σε διάφορες καταστάσεις. Στο όνειρο της Άννας, για παράδειγμα, η μητέρα μπορεί να παίζει το ρόλο ενός προστατευτικού εαυτού, που προσπαθεί να βρει λύση σε κάποιο πρόβλημα (το πλημμυρισμένο υπόγειο).
Η γλώσσα, τα σύμβολα και τα συναισθήματα που χρησιμοποιούνται στα όνειρα έχουν, επίσης, ιδιαίτερη σημασία. Τα όνειρα επηρεάζονται από την καθημερινότητα του ατόμου που ονειρεύεται, καθώς επίσης και από τους προβληματισμούς που έχει τη συγκεκριμένη περίοδο που βλέπει το όνειρο. Για τους λόγους αυτούς, η ερμηνεία ή η μετάφραση των ονείρων δεν είναι στατική, όπως στους ονειροκρίτες, αλλά μπορεί να αλλάζει, όσο αλλάζει η πραγματικότητα και η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που ονειρεύεται. Ερμηνεύοντας το όνειρο της Άννας στη θεραπεία της, το σπίτι συμβολίζει την οικογένειά της, στην οποία υπήρχαν κρυμμένα μυστικά (το πλημμυρισμένο υπόγειο), που έψαχναν τρόπο να βγουν στο φως. Το συναίσθημα της αγωνίας που ένιωθε είχε να κάνει με το κατά πόσο οι σχέσεις στην οικογένεια θα επηρεάζονταν από την αποκάλυψη των μυστικών.
Κατά συνέπεια, τα όνειρα έχουν ιδιαίτερη σημασία στην ψυχοθεραπεία. Οι θεραπευόμενοι είναι σε μια διαδικασία να προσπαθούν να κατανοήσουν πράγματα για τη ζωή τους, να δώσουν νόημα σε καταστάσεις και να ξεκαθαρίσουν διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, τα όνειρα μπορούν να παίξουν έναν ιδιαίτερο ρόλο με τα μηνύματα που μεταφέρουν από τις ασυνείδητες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα. Τα όνειρα είναι, επίσης, ενδεικτικά της περιόδου που διανύει κάθε θεραπευόμενος στην ψυχοθεραπεία του. Μπορούν να συνδεθούν με την αρχική φάση της θεραπείας, όπου πρωταρχικός στόχος είναι η εδραίωση της θεραπευτικής σχέσης, με τη μέση θεραπευτική φάση, όπου ο θεραπευόμενος βρίσκεται εν μέσω αλλαγών και συνειδητοποιήσεων, αλλά και με την τελική φάση, όπου οι αλλαγές εδραιώνονται και αρχίζει η διαδικασία «τερματισμού» της θεραπείας. Φυσικά, οι φάσεις αυτές δεν είναι ξεκάθαρα διαχωρισμένες, οπότε σε αρκετές περιπτώσεις τα όνειρα λειτουργούν ως συνδετικός κρίκος μεταξύ τους, ενσωματώνοντας παλιές και τις νέες ιστορίες των θεραπευόμενων. Η Άννα είδε το συγκεκριμένο όνειρο στη μέση φάση της θεραπείας της, έχοντας συνειδητοποιήσει κάποιες καταστάσεις που την εμπόδιζαν να προχωρήσει στο παρελθόν και ήταν έτοιμη να κάνει αλλαγές στη ζωή της (να βρει λύση για το πλημμυρισμένο σπίτι). Ο ρόλος μου ως θεραπεύτρια περιλαμβάνει να βοηθήσω το θεραπευόμενο να κατανοήσει πώς αναπτύσσεται η θεματολογία του ονείρου, πώς το όνειρο σχετίζεται με τον τρόπο που έχει μάθει να λειτουργεί το άτομο και πώς συνδέονται οι παλιές και οι νέες ιστορίες μέσα στα στοιχεία του ονείρου.
Η θεραπευτική σχέση αποτελεί σημαντικό παράγοντα, όταν δουλεύει κανείς με τα όνειρα. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα σε όνειρα θεραπευόμενων, που ο θεραπευτής είναι μέρος του ονείρου. Τέτοιου είδους όνειρα μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα του θεραπευόμενου προς τη θεραπεύτριά του και τη θεραπευτική διαδικασία. Οι πληροφορίες από τέτοιου είδους όνειρα και οι προβληματισμοί που εγείρουν αποτελούν σημαντικό κομμάτι του θεραπευτικού διαλόγου.
Τα όνειρα αποτελούν έναν ασφαλή τρόπο να εκφραστούν προβληματισμοί και συναισθήματα που, όσο είμαστε ξύπνιοι είτε δεν τα προσέχουμε είτε τα παραβλέπουμε. Για μένα ως θεραπεύτρια αποτελεί πάντα πρόκληση να δουλεύω θεραπευτικά με τα όνειρα: είναι μια ευκαιρία για το θεραπευόμενο να δώσει φωνή σε σιωπηλές πλευρές της εμπειρίας του.
*Το όνομα έχει αλλαχθεί, για να προστατευτεί η ταυτότητα του ατόμου.